Frida Kahlo və Diego Rivera: Ağrı və Dahiliyin Rəngləri ilə Yazılmış Sevgi

Frida Kahlo və Diego Riveranın sevgi hekayəsi sadəcə iki böyük rəssamın romanı deyildi. Bu, ağrı, sədaqət, azadlıq və görünməz cazibə qüvvəsi ilə bir-birinə bağlanmış iki ruhun dastanı idi.  Onların hissləri ölçü tanımır, bəhanə axtarmır, məntiqə tabe olmurdu. Bu, taleyin özü kimi dağıdıcı, amma sənətləri kimi diri bir ehtiras idi.

Gələcək əfsanəvi rəssam Frida 1907-ci ildə Mexikoda, yəhudi mühacir atanın və ispan gözəlinin ailəsində doğuldu. Uşaqlıqdan taleyində ağır sınaqlar vardı: poliomielit onu ömürlük axsaq qoydu, amma ruhunu sındıra bilmədi. Şən və zəkalı Frida erkən yaşda ağrıya baxmağı və onu obrazlara çevirməyi öyrəndi.

Lakin ən ağır zərbə ona on səkkiz yaşında dəydi — dəhşətli avtobus qəzası. Onun bədəni sanki budaq kimi sınmışdı — çoxsaylı sınıqlar, yaralar, otuz iki əməliyyat. Bu faciənin izləri Fridanı ömrü boyu izləsə də, o, dözməyi, dözülməz ağrını susdurmağı öyrəndi və xarakterini möhkəmləndirdi. Qəzadan bir neçə ay sonra yazırdı: “Bir yaxşı tərəfi var: Mən artıq əzaba öyrəşirəm”.

Bu həm faciə, həm də yeni bir rəssamın doğuluşu idi. Məhz həmin dövrdə yatağa məhkum edilən Frida xilas yolunu rənglərdə və fırçalarda tapdı. Fotoqraf atası Guillermo Kahlodan ona sənət duyumu miras qalmışdı. Atasından xahiş etdi ki, yatağına xüsusi molbert bərkitsinlər və qarşı divara güzgü assınlar. Beləliklə, Frida özünəməxsus üslubunu yaratmağa başladı: parlaq, emosional, ağrılarla dolu, lakin donuq baxışların arxasında gizlənmiş sənət. Onun əsərlərinin çoxu avtoportret idi, heç birində gülümsəmirdi. Üzü kəskin, təbiəti sərt olsa da, Frida öz cazibəsi ilə ətrafdakıları heyran edirdi: şənliyi, iti zəkası və yumoru onu əvəzolunmaz edirdi.

Amma Fridanın həyatında daha bir qüvvə vardı — ölüm kimi qaçılmaz və güclü. Bu, Diego Rivera idi.

Onları taleyin özü rənglərlə görüşdürdü. Frida ilk dəfə əsərlərini ona göstərdi, o isə artıq tanınmış monumental rəssam idi.

“Bu qız anadan gəlmə əsl rəssamdır, heyrətamiz dərəcədə həssas və müşahidəçidir”, — deyə Rivera gənc Kahlo barədə söyləmişdi. O, iri cüssəli, yöndəmsiz, amma sehrli bir cazibəyə sahib idi. Frida onda təkcə müəllimi deyil, həm də taleyini tapmışdı.

1929-cu ildə, aralarındakı iyirmi illik fərqə baxmayaraq, Frida və Diego evləndilər.
Toyun özü də onların fırtınalı münasibətlərinin aynası oldu: mərasim qalmaqalla bitdi — Diego əsəbiləşərək tüfəngdən havaya atəş açdı. Sarsılmış Frida ata evinə qaçdı, amma Rivera onun könlünü alıb geri qaytardı. Onların birgə həyatı məşhur “Göy evdə” başladı — sənət və ziyalıların toplaşdığı məkanda. Onların evliliyi sevgi və nifrətin burulğanı idi: bir an sonsuz məhəbbət zirvəsinə yüksəlir, növbəti an isə xəyanətlərin uçurumuna yuvarlanırdılar. Riveranın saysız qadın heyranları vardı, evlənsə də, keçmiş sevgililəri ilə əlaqəni kəsməmişdi. Bu, Fridanın qürurunu zədələyir, onu incidir, ərlərinə olan inamını sarsıdırdı. Uşaqlıqda aldığı ağır zədələr ona ana olmağa imkan vermədi. Bu itki Fridanın sənətində də əks olunurdu: o, tez-tez Diegoya uşaq obrazında müraciət edir, onu “böyük uşaq” adlandırırdı.

Onların evliliyi getdikcə gərginləşirdi. Dieqonun davamlı xəyanətləri, qısa müddət sonra Fridanın qarşılıqlı əlaqələri nəhayət onların münasibətlərini pozdu. Lakin onun üçün əsl xəyanət kiçik bacısı ilə münasibəti oldu — bundan sonra Kahlo onu bağışlaya bilmədi və 1939-cu ildə o, dərhal boşanmağı tələb etdi.

“Ömrümdə iki faciə oldu. Birincisi — tramvay, ikincisi — Diego”, — deyirdi Frida.

Frida Kahlonun fiziki və əqli əzabını pirsinqlə çatdıran rəsmləri canlı rənglərlə doludur, eyni zamanda narahatedici, qaranlıq bir tona malikdir. Onun ən açıq və simvolik əsərlərindən biri Riveradan boşandıqdan qısa müddət sonra yaratdığı «İki Frida» idi. Kətanda rəssam əl-ələ tutan iki özünü təsvir etmişdir: biri Viktoriya dövrünə aid Avropa paltarında, digəri isə ənənəvi Meksika geyimində. Beləliklə, Frida daxili konfliktini ifadə etdi: bir tərəfdən, Meksikanın mədəni kökləri ilə əlaqəsi, digər tərəfdən, Avropa təsirinə açıqlığı. Geyim, onun işində həmişə olduğu kimi, avtoportretin mühüm hissəsinə çevrilir. Meksika paltarında olan Frida Dieqonun sevdiyi qadını təmsil edir; Avropa geyimində olan, üz çevirdiyi qadını təmsil edir.

Lakin bu ikili avtoportret daha dərin bir eyhamı gizlədir. Uşaq ikən, poliomielitdən əziyyət çəkən və həmyaşıdlarının istehzasına məruz qalan Kahlo xəyali bir dostunu — onun yanında ola biləcək bir dəstək sistemini təsəvvür edirdi. “İki Frida” əsərində rəssam mahiyyət etibarilə həmişə onun yanında olan bir insanı – özünü təsvir etmişdir.

Ayrıldıqdan sonra o, qısa romanslarla ağrıları dindirmək ümidi ilə ABŞ-a getdi, lakin tezliklə şiddətli onurğa ağrısı səbəbindən özünü xəstəxana çarpayısına məhkum etdi. Bundan xəbər tutan Dieqo dərhal onun yanına qaçdı və yenidən evlilik təklifi etdi. Frida qəbul etdi, lakin qəribə, demək olar ki, absurd şərtlər qoydu, Rivera isə bunu tərəddüd etmədən qəbul etdi — onu geri qaytarmaq üçün o qədər ümidsiz idi. Beləliklə, 1940-cı ildə onların ikinci toyu oldu.

Frida ömrünün son on ilində saxladığı məşhur gündəliyində yazırdı: «Hərdən özümə sual verirəm: rəsmlərim rəssamlıqdan daha çox ədəbiyyat əsəri deyildimi? Onlar bir növ gündəlik idi, həyatım boyu saxladığım yazışmalar idi… Mənim işim yaza biləcəyim ən dolğun tərcümeyi-haldır». «Sağlamlığım olsaydı, hamısını Dieqoya verərdim».

Ölməzdən əvvəl onu yer üzündə saxlayan son şeyi yazacaqdı. Frida fırça deyil, qələm götürdü — həm həyatda, həm də rəsmdə əsl şair kimi idi. Və əsl qadın kimi, bütün qorxularına baxmayaraq, son balladasını — sevgi məktubunu yazdı:

“Kağızda
tutulmada
Bütün sətirlərdə
bütün rənglərdə
bütün qablarda
Sinəmdə
çöldə, içəridə…
DIEGO ağzımda, ürəyimdə, çılğınlığımda, xəyalımda, ləkə kağızında, qələmin ucunda, karandaşlarda, mənzərələrdə, yeməklərdə, metalda, təxəyyüldə, xəstəliklərdə, vitrinlərdə, hiylələrində, gözündə, ağzında, yalanlarındadır”.

13 iyul 1954-cü ildə Frida Kahlo Coyoacandakı «Mavi Evində» tək vəfat etdi. Bu poetik mesajı ehtiva edən məktub Dieqoya ölümündən bir neçə gün əvvəl verildi.

Bu hekayə təsvirolunmazdır. Bizə xatırladır: güc ağrının olmamasında deyil, onun gözünün içinə baxmaq və hələ də sevməyə, yaşamağa və yaratmağa davam etmək bacarığındadır. Çünki insan təslim olmadıqca, taleyindən güclüdür.

Müəllif: Cəmalə Naxçıvani, Global Art Magazine-in baş redaktoru